Związek Podhalan na Żywiecczyźnie po 1945 r
Związek Podhalan przetrwał lata okupacji w konspiracji. Po 1945 r. podejmowano próby wznowienia działalności, ale w 1948 r. komunistyczne władze PRL rozwiązały organizację, jako wrogo nastawioną do nowej rzeczywistości społeczno-politycznej. W 1957 r. .podjął działalność Związek Górali Tatrzańskich, który w 1964 r. przyjął na nowo nazwę Związek Podhalan. W okresie PRL, na Żywiecczyźnie działalności organizacyjnej nie podjęto, z uwagi na losy jej przedwojennych działaczy. W czasie wojny dorobek materialny Związku został zniszczony, a czołowi działacze, jak Władysław Pieronek, Józef Szczotka czy Michał Ryłko zostali wysiedleni i okupację przeżyli na wygnaniu, w Generalnej Gubernii. Sekretarz Powiatowego Zarządu Ognisk Podhalańskich inż. Włodzimierz Kawecki, więzień Starobielska, został zamordowany przez NKWD w Charkowie w 1940 r. Niemniej spuścizna Związku Podhalan była żywa. Na doświadczeniach i repertuarze góralskich zespołów z Radziechów i Milówki, prowadzonych przez Ogniska ZP w okresie międzywojennym, bazowały nowe zespoły regionalne z terenu Żywiecczyzny.
Prezes Władysław Pieronek za swą działalność przedwojenną i zaangażowanie w życie Kościoła był w okresie PRL szykanowany. Delegacja górali żywieckich z Radziechów uczestniczyła w historycznej koronacji obrazu Matki Bożej Rychwałdzkiej w dniu 18 lipca 1965 r. i składała Księdzu Prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu i Księdzu Arcybiskupowi Karolowi Wojtyle symboliczne dary. Pani Maria Habdas, córka przedwojennego prezesa Władysława Pieronka, przechowała nieliczne ocalałe pamiątki związkowe po ojcu, w tym pisaną po wojnie Historię Ognika Związku Podhalan w Radziechowach i udostępniła je osobom zainteresowanym odrodzeniem organizacji na Żywiecczyźnie.
Udało się również odnaleźć, dzięki Pani Ewie Kojro, część spuścizny góralskiej po Józefie Szczotce z Milówki, w tym materiały odnoszące się do jego działalności związkowej. Na podstawie zachowanych dokumentów i pamiątek Władysław Motyka odtworzył historię organizacji w książce „Tam trza kwitnoć ka sie rośnie – Podhalański ruch regionalny na Żywiecczyźnie //Bielsko-Biała 1996/. Publikacja ta uciszyła oponentów, którzy działalność Związku na Żywiecczyźnie traktowali jako fanaberie i wymysły nowego pokolenia działaczy.
Już w latach 80-tych ubiegłego wieku podejmowano starania, aby doprowadzić do odnowienia działalności Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Gorąco orędował za tym ks. Władysław Zązel, który w 1976 r. został skierowany do Kamesznicy, wtedy rektoratu parafii w Milówce. Z zaskoczeniem, ale i radością odkrył, że w Kamesznicy przed wojną działało prężne Ognisko Związku Podhalan. Już jako kapelan Zarządu Głównego Związku Podhalan, razem z ówczesnym prezesem organizacji Franciszkiem Bachledą-Księdzulorzem doprowadził w 1989 r. do utworzenia Beskidzkiego Oddziału Związku Podhalan.
W tym okresie funkcję prezesa sprawowali kolejno Jan Gąsiorek z Żywca i Józef Łanowski z Lipowej. Trzon Oddziału stanowili członkowie zespołów „Wierchy” z Milówki i „Haśnik” z Żabnicy”. Bardzo aktywne było środowisko w Ślemieniu, z etnografem Janem Płonką oraz w Radziechowach, z Marią Habdas i Jadwigą Knapek. W 1990 r., w uroczystościach święconego w Radziechowach brał udział ks. biskup Jan Szkodoń.
Milówka 11 maja 2002 r. - II Powiatowy Zjazd Oddziału Górali Żywieckich - Część uczestników Zjazdu przed kościołem parafialnym w Milówce - Od lewej stoją: Tadeusz Fiedor, Dariusz Kaługa, Wioletta Wolna, Piotr Śleziak, Antoni Motyka, Ks. Kapelan Władysław Zązel, Teresa Kubiesa, Władysław Motyka, Anna Matuszna, Jadwiga Knapek, Andrzej Wójcik, Józef Sypuła, Stanisław Gołek, O. Alan Rusek, Bronisława Maślanka, Od lewej klęczą: Adam Banaś, Władysław Motyka, Franciszek Maślanka, Krystyna Mieszczak ( fot. archiwum Oddziału ZP w Milówce )
Wokół organizacji skupiło się nowe pokolenie działaczy i miłośników góralszczyzny, z terenu powiatów żywieckiego i bielskiego. Oddział Górali Żywieckich jest przodującą organizacją społeczną i kulturalną, a jego członkowie pełnią ważne funkcje we władzach samorządowych, w instytucjach kultury i są poważani w swoich środowiskach i miejscach pracy. Członkami Związku są leśnicy, nauczyciele, rolnicy, przedsiębiorcy, poeci, rzeźbiarze, muzycy i przewodnicy górscy. Wszyscy oni poczytują sobie za honor należeć do Związku Podhalan i wspierać tradycyjną kulturę góralską, która jest ważnym elementem polskiego dziedzictwa narodowego. Dają temu wyraz także przez przywiązanie do tradycyjnego góralskiego stroju, który dzięki nim wrócił do życia publicznego i społecznego na Żywiecczyźnie. Z Oddziałem związane są liczne zespoły regionalne, z których najbardziej znani są „Grojcowianie” z Wieprza, prowadzeni przez Jadwigę Jurasz i Brygidę Murańską. Inne zespoły to: Kapela „Goluski” z Orawskiej Polhory /Słowacja/, Kapela „Roztoka” z Międzybrodzia Żywieckiego, Kapela Wałasi z Koniakowa, Kapela „Daremny Trud” z Rycerki Górnej, Zespół „Rajcusie” z Rajczy, Zespół „Ziemia Rajczańska” z Rajczy, Zespół „Solanka: z Soli, Zespół „Wierchy” z Milówki i Zespół „Hulajniki” z Milówki.Na osobną uwagę zasługuje bliska współpraca z cenionymi artystami: Józefem Skrzekiem- muzykiem, kompozytorem z Siemianowic oraz Józefem Brodą z Koniakowa. Powszechnie znanymi członkami Oddziału Górali Żywieckich są Łukasz i Edyta oraz Paweł Golcowie, założyciele „Golec uOrkiestra”, wraz z mamą Ireną.
W najnowszej historii Związku Podhalan na Żywiecczyźnie można wskazać na szczególne wydarzenia, mające już dziś znaczenie historyczne. W 1996 r. Oddział Górali Żywieckich otrzymał swój nowy sztandar, ufundowany przez licznych sympatyków z terenu Żywiecczyzny. Poświęcił go ks. biskup Tadeusz Rakoczy podczas uroczystości konsekracji kościoła parafialnego w Kamesznicy, 14 września 1996 r.
11 listopada tego roku obchodzono uroczyście 70-lecie ruchu regionalnego na Żywiecczyźnie. W Radziechowach odbyły się rocznicowe posiady połączone z ekspozycją historyczną oraz promocją książki Władysława Motyki „Tam trza kwitnąć, ka sie rośnie”.
Imponujący wymiar miała pielgrzymka Związku na spotkanie z Ojcem Świętym Janem Pawłem II w Zakopanem 6 czerwca 1997 r. Wzięło w niej udział ponad 1000 górali z Żywiecczyzny i Śląska Cieszyńskiego, którzy na spotkanie z Gazdą Świata udali się specjalnie wynajętym pociągiem oraz autokarami.
Po mszy św. z Ojcem Świętym Janem Pawłem II pod Krokwią w Zakopanem
Potwierdzeniem iście góralskiej fantazji i organizacyjnego rozmachu były uroczystości beskidzkiej części I Światowego Zjazdu Górali Polskich. 13 sierpnia 2000 r. na Ochodzitej w Koniakowie spotkali się górale czadeccy, śląscy i żywieccy, aby dziękować Bogu za dwa tysiące lat chrześcijaństwa. To pielgrzymowanie wiary i kultury ściągnęło na Ochodzitą kilka tysięcy osób z Beskidów i Górnego Śląsku, z Zaolzia w Czechach i ze Słowacji. W czasie Mszy św. celebrowanej przez ks. biskupa Tadeusza Rakoczego zebrano ponad 6 tysięcy złotych jako dar na rzecz Kościoła katolickiego na Ukrainie. W organizację Zjazdu włączyły się m.in. Diecezja Bielsko-Żywiecka, Samorząd Województwa Śląskiego, Gminy Istebna i Milówka, Nadleśnictwa Wisła i Ujsoły oraz liczne firmy i osoby prywatne. Ekumenicznemu spotkaniu modlitewnemu towarzyszyły występy i prezentacje artystyczne. Przy wymodlonej, wspaniałej pogodzie, w kosmicznej scenerii Beskidów góralszczyzna polska pokazała swą moc i żywotność.
Delegacja Górali Żywieckich ZP i Oddziału Oświęcim ZP którzy uczestniczyli w zakończeniu pielgrzymki Góralsko - Kaszubskiej w 2007 r. Na zdjęciu widzimy zaślubiny sztandarów Górali Żywieckich i Oddział Oświęcim z Morzem Bałtyckim. Klęczy Prezes Adam Banaś, od lewej stoją: Anna Matuszna, Krystyyna Wawrzuta, Jadwiga Hutyra, Franciszek Maślanka, Wiesław Pawlus W drugim rzędzie od lewej stoją Kazimiera Iwanek, Andrzej Woźniak i Marek Wawrzuta.
Oddział Górali Żywieckich tak jak wszystkie oddziały Związku Podhalan, podkreśla swój patriotyczny i chrześcijański charakter, włączając się w życie parafii, pielgrzymując do lokalnych sanktuariów i biorąc czynny udział w życiu Kościoła. Szczególnie ważnym wydarzeniem jest doroczna pielgrzymka Górali Żywieckich do Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej, Pani Ziemi Żywieckiej. Co roku, 13 sierpnia, w czasie nabożeństwa fatimskiego górale żywieccy prowadzą rozmyślania słowno-muzyczne oraz różaniec i przygotowują góralską oprawę Mszy św. oraz procesji. Do Sanktuarium w Rychwałdzie pielgrzymują z nami coraz liczniej Słowacy, a także środowiska skupione w Bractwie Pielgrzymkowym Związku Górnośląskiego. Do kalendarza związkowego na stałe weszły także pielgrzymki do innych Sanktuariów Żywiecczyzny, w tym do Szczyrku na Górce, do Matki Bożej Królowej Beskidów /wrzesień/ i do Rajczy, do Matki Bożęj Kazimierzowskiej /październik/. Formę pielgrzymek mają też wyjazdy na Kresy – Litwa, Ukraina oraz odwiedziny innych sanktuariów w Polsce i za granicą.
W 2009, w roku jubileuszu 90-lecia Związku Podhalan w Polsce Oddział Górali Żywieckich liczy 250 członków. Postronnego obserwatora, ale i doświadczonego działacza może zadziwić niesłychana aktywność i mobilność Oddziału. W tym roku wystawił on 82 razy swoje poczty sztandarowe oraz wziął udział w 198 spotkaniach, imprezach i różnego rodzaju uroczystościach. Wespół z Oddziałem ZP w Zakopanem i Towarzystwem Miłośników Ziemi Żywieckiej organizował obchody 100-lecia urodzin i 25-lecia śmierci Juliana Reimschussla. Był organizatorem odpustu w Baraniej Cisieckiej i współorganizatorem II Rajdu Szlakami Papieskimi na Bendoszkę, w Beskidzie Żywieckim. Organizował posiady góralskie, uczestniczył w uroczystościach patriotycznych i żołnierskich, w pasterskich redykach i łosodach, dożynkach, festynach charytatywnych, piknikach i festiwalach, w kraju i zagranicą, w tym w pierwszym międzynarodowym spotkaniu modlitewnym na Trójstyku /sierpień 2009/ oraz dożynkach w czeskiej Ostrawie, w parafii Kunciczki /październik 2009/. Odrębny, ważny nurt działalności Oddziału stanowi systematyczna współpraca ze stowarzyszeniami, takimi jak: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, Związek Górnośląski, Związek Kaszubsko–Pomorski, Koła Gospodyń Wiejskich, Ochotnicze Straże Pożarne, Akcja Katolicka, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Fundacja Szlaki Papieskie i Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Czechach.
Od 2007 r. Oddział Górali Żywieckich jest organizatorem konkursu literackiego na utwór pisany gwarą „Piykno jest Nasa Ziymia Zywiecko”. O znaczeniu konkursu świadczy napływająca nań ilość utworów poetyckich i prozy. Nagrodzone prace publikowane są co roku w okolicznościowym zbiorze. W tym roku ukazały się prace III edycji konkursu. Finał konkursu odbywa się każdorazowo w Miejskim Centrum Kultury w Żywcu, kierowanym przez dyrektora Marka Regela.
Każdego roku, w różnych gminach Żywiecczyzny odbywa się tradycyjny „Opłatek” i „Święcone” Górali Żywieckich zrzeszonych w Związku Podhalan. Odbyły się one dotąd w ponad 20 miejscowościach Żywiecczyzny: Brzuśnik, Cisiec, Cięcina, Gilowice, Jeleśnia, Juszczyna, Kamesznica, Korbielów, Koszarawa, Laliki, Łękawica, Meszna, Międzybrodzie Żywieckie, Milówka, Przyborów, Radziechowy, Rajcza, Rychwald, Soblówka, Ślemień, Ujsoły, Węgierska Górka, Wieprz, Żabnica, Żywiec. W ich organizację włączają się lokalne samorządy, parafie oraz środowiska. Każde takie spotkanie jest starannie przygotowane i stanowi ważne wydarzenie dla odwiedzanej wspólnoty. Przy okazji jest znakomitą promocją Związku i góralszczyzny polskiej.
Oddział Górali Żywieckich w Milówce jest niezawodnym organizatorem imprez ogólnozwiązkowych. W kwietniu 2001 r., na 75-lecie Związku na Żywiecczyźnie, w parafii konkatedralnej w Żywcu miało miejsce Święcone Zarządu Głównego ZP. W styczniu 2006 r. Zarząd Główny ZP gościł na Opłatku w Rajczy, z okazji 80-lecia podhalańskiego ruchu regionalnego na Żywiecczyźnie. Uroczystą Mszę św. pod przewodnictwem ks. biskupa Tadeusza Rakoczego transmitowała na żywo TV TRWAM. W czerwcu 2006 r. odbyły się uroczystości 25-lecia posługi kapelańskiej ks. Władysława Zązla w Związku Podhalan. Położył on największe zasługi dla odrodzenia Związku na Żywiecczyźnie. Jest też Kapelanem Oddziału Górali Żywieckich, mianowanym na tę funkcję dekretem księdza biskupa Tadeusza Rakoczego w 1994 roku. W 2006 r. Związek Podhalan świętował 25-lecie powołania instytucji Kapelana w naszej organizacji, a główne uroczystości miały miejsce w Kamesznicy w niedzielę 25 czerwca 2006 r. Wyrazem hołdu i uznania dla ks. Władysława Zązla były nie tylko nadzwyczajne rzesze gości, liczne adresy i wyróżnienia, ale też okolicznościowy album „Góralski chodnicek Jegomościa Władysława Zązla”, przygotowany przez Władysława Motykę.
KS. BISKUP TADEUSZ RAKOCZY HONOROWY CZŁONEK ZWIĄZKU PODHALAN - XLII Zjazd Podhalan w 2005 r. przyznał Ks. Biskupowi Tadeuszowi Rakoczemu tytuł Honorowego Członka Związku Podhalan. Ks. Biskup Tadeusz Rakoczy, Ordynariusz Diecezji Bielsko-Żywieckiej od jej ustanowienia w 1992 r., to wieloletni, bliski współpracownik Ojca Świętego Jana Pawła II. Jest rodowitym góralem spod Żywca i protektorem Związku Podhalan, blisko związanym z Oddziałem Górali Żywieckich od 1994 r. W 1996 r. poświęcił sztandar Oddziału Górali Żywieckich, a w 2000 r. objął Honorowy Patronat nad beskidzką częścią I Światowego Zjazdu Górali Polskich i przewodniczył liturgii Mszy Świętej na Ochodzitej. Bardzo chętnie uczestniczy w różnych imprezach związkowych i żywo interesuje się naszą organizacją. Był patronem i honorowym gościem drugiego dnia XLIV Nadzwyczajnego Zjazdu Podhalan w Rajczy w dniu 5 lipca 2009 r.
Docenieniem roli Żywiecczyzny w dziejach góralszczyzny polskiej i Związku Podhalan był drugi dzień 44 Nadzwyczajnego Zjazdu Podhalan, odbyty w Rajczy w dniu 5 lipca 2009 r. Zjazd, połączony z 340 rocznicą podarowania przez króla Jana Kazimierza Obrazu Matki Bożej Kazimierzowskiej, zgromadził brać góralską i znamienitych gości z całej Polski, w tym marszałka Marka Jurka z małżonką. W czasie uroczystości w rajczańskim sanktuarium ksiądz biskup Tadeusz Rakoczy poświęcił nowy sztandar Oddziału Górali Żywieckich, z wizerunkiem Jezusa Chrystusa Króla Polski. Delegaci, wraz z kompanią honorową 21 Brygady Strzelców Podhalańskich oddali hołd Janowi Pawłowi II i zaprezentowali się w okazałej defiladzie. Po 80 latach, od XIII Zjazdu Podhalan w Żywcu w 1929 r., Związek Podhalan odbył swój zjazd ponownie poza Podhalem. Jest to konsekwencją rozwoju Związku jako organizacji górali polskich i znaczenia poszczególnych subregionów dla tej organizacji.
Bogaty w wydarzenia i niezapomniane przeżycia Rok Pański 2009 przyniósł Oddziałowi jeszcze jeden splendor. Jest nim prestiżowy tytuł „Zasłużony dla Powiatu Żywieckiego”, nadany Oddziałowi Górali Żywieckich Związku Podhalan w Milówce uchwałą Rady Powiatu Żywieckiego i wręczony na uroczystej sesji w dniu 29 grudnia 2009 r. Tytułem tym Powiat Żywiecki uhonorował całokształt działalności Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Koleżanki i Koledzy, Prezesie! Tak trzymać i nie popuszczać! Do Siego Roku! Autor: Władysław Motyka V-prezes Związku Podhalan w Polsce
Władysław Motyka - Autor jest wiceprezesem Związku Podhalan w Polsce, był radnym Sejmiku Województwa Śląskiego II kadencji. Napisał m.in. Tam trza kwitnoć ka sie rośnie. Podhalański ruch regionalny na Żywiecczyźnie. /1996/, Tu był Piotr. Związki Jana Pawła II z Żywiecczyzną i Beskidami/2001/ oraz Śpiewnik górali polskich /2004/,Góralski chodnicek Jegomościa Wladysława Zązla /2006/, Za nasom ślebodę, za Ojcyczne miłom. Tradycje góralskie i górskie w Wojsku Polskim /2008/.