ŻYWIECCZYZNA JAKO REGION ETNOGRAFICZNY

Położenie Żywiecczyzny i granice żywieckiej góralszczyzny Żywiecczyzna obejmuje swym zasięgiem zachodnie tereny Beskidu Wysokiego i Beskid Mały oraz międzygórskie doliny Soły i Skawy czyli tzw. Kotlinę Żywiecką. Miasto Żywiec, od którego wywodzi się nazwa całego regionu, położone jest u zbiegu rzek Soły i Koszarawy, nad Jeziorem Żywieckim u stóp góry Grojec.  

Zachodnie granice góralszczyzny żywieckiej stanowi pasmo górskie biegnące w kierunku północnym od Wielkiej Raczy przez Przełęcz Koniakowską, Baranią Górę, Skrzyczne w kierunku Szczyrku. Południową granicę tworzy główny grzbiet Karpat od Wielkiej Raczy przez Pilsko do Babiej Góry, stąd granica kieruje się na północny-wschód pasmem Policy i Naroża w stronę Osielca, obejmuje wsie:Zawoję i Skawicę, stanowiąc najbardziej na wschód wysuniętą część żywieckiej góralszczyzny. Najtrudniej jest wyznaczyć północną granicę interesującego nas regionu ze względu na to,że pierwotna granica góralszczyzny żywieckiej, obejmująca cały obszar Beskidu Małego wraz z jego przedprożem prawie po miasta Białą i Andrychów, z czasem pod naporem wpływów idących od podgórskich Lachów zaczęła się cofać ku południowi aż prawie po Żywiec. Sąsiadami górali żywieckich od zachodu są górale śląscy i tzw. Wałasi od Cieszyna. Od południa sąsiadami Żywczaków są górale słowaccy, a w okolicy Babiej Góry - polscy Orawianie. Od wschodu siedziby górali żywieckich spotykają się z najbardziej w tym miejscu wysuniętą ku południowi grupą Kliszczaków z okolic Jordanowa. Wzdłuż granicy północnej styka się góralszczyzna żywiecka z Lachami wadowickimi to jest z ludnością pierwotnie góralską, która przejęła kulturę Krakowiaków z pewnymi wpływami Śląskimi, promieniującymi od Bielska.

Z przeszłości Żywiecczyzny Na Żywiecczyźnie, którą w przeszłości pokrywały niemal w całości odwieczne puszcze, przerzedzone nieco jedynie w dolinie Soły i jej dopływów, osadnictwo zapuszczało swe korzenie najpierw w części północnej, a dopiero później w południowej. Pierwsza fala ludności rolniczej napływała tu z północy z Krakowskiego już począwszy od wieku XI. Dopiero jednak w XIII stuleciu przybywająca z północy ludność rolnicza zasiedlała niższe i bardziej urodzajne tereny nad rzeką Sołą, wypełniając nowymi osiedlami Kotlinę Żywiecką. Schyłek XV i początek XVI wieku to okres napływu pasterskich nomadów tzw. Wołochów pochodzenia rumuńskiego i ruskiego. Posuwali się oni od wschodu wzdłuż Karpat, trudnili się wypasem owiec i kóz na halach, w lasach i śródleśnych polanach. Szczupłość terenów wypasowych zmusiła Wołochów do zaprzestania nomadyzmu i osiedlania się na stałe w górach. Zmieszali się tam z rolniczą ludnością polską, która w poszukiwaniu nowych terenów osadniczych nadciągała z wsi niżej położonych. Przypada to na czas panowania Komorowskich i zakładania folwarków. Kotlina Żywiecka od początku istnienia państwa polskiego stanowiła część składową kasztelanii oświęcimskiej, a następnie Księstwa Oświęcimskiego. Najstarsze, skąpe wzmianki o Żywcu pochodzą dopiero z wieku XIV. W roku 1457 król Kazimierz Jagiellończyk kupił od Jana, księcia oświęcimskiego Księstwo Oświęcimskie wraz z Żywiecczyzną którą przekazał w darowiźnie Piotrowi Komorowskiemu. Rodzina Komorowskich władała Żywiecczyzną przez przeszło 150 lat, aż do roku 1524. Po śmierci ostatniego z Komorowskich Krzysztofa, dzierżącego Żywiecczyznę w całości,została ona podzielona między jego 5 synów na cztery osobne "państwa", a mianowicie: żywieckie, łodygowickie, suskie i ślemieńskie. Państwo żywieckie i łodygowickie przypadły Mikołajowi Komorowskiemu, hulace i utracjuszowi, który swe dobra najpierw zastawił za długi, a w 1624 r. sprzedał państwo żywieckie królowej Konstancji, żonie króla Zygmunta III Wazy. Po Komorowskich państwem żywieckim władali kolejno syn królowej Konstancji Jan Kazimierz, a po złożeniu przez niego korony, dzierżawił Żywiecczyznę Wawrzyniec Wodzicki, a następnie Jan Wielopolski. W rękach Wielopolskich połączyły się z czasem wszystkie posiadłości żywieckie, a mianowicie: państwo żywieckie,ślemieńskie i suskie z wyjątkiem łodygowickiego. Po kilkunastu latach znowu doszło do rozpadnięcia się państwa żywieckiego. W czasie rozbiorów Polski Żywiecczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii i weszła w skład Galicji. Sztucznie wyznaczone granice polityczne i podziały pogorszyły sytuację gospodarczą tego regionu. Wielopolscy stopniowo rozsprzedawali dobra żywieckie. W 1820 r znalazły się one w rękach Albrechta, księcia sasko-cieszyńskiego, który po swojej śmierci przekazał je arcyksięciu Karolowi Ludwikowi Habsburgowi. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po l wojnie światowej Habsburgowie żywieccy przyjęli obywatelstwo polskie i utrzymali dobra żywieckie w swych rękach do końca II wojny światowej, kiedy nastąpiło ich wywłaszczenie w związku z przeprowadzeniem reformy rolnej. W okresie sprawowania rządów przez królową Konstancję i jej następców w latach 1624-1669 kontynuowano w dalszym ciągu zagospodarowywanie pustych partii górskich nowymi osiedlami. Dzięki korzystnym warunkom dawanym osadnikom przybyło na południową Żywiecczyznę wiele rodzin chłopskich ze Śląska, Moraw czy Węgier, borykających się w swych, dawnych miejscach pobytu z trudnościami materialnymi, a przede wszystkim z uciskiem pańszczyźnianym. Z kolei te same przyczyny powodowały, że polscy chłopi opuszczali Żywiecczyznę zbiegając na Węgry,Orawę i na Morawy. Bieda i ucisk pańszczyźniany przyczyniły się do rozwoju zbójnictwa, które jak wspomina Komoniecki w zapisach stanowiło na Żywiecczyźnie stałe źródło niepokojów.

tekst z pracy dyplomowej Jadwigi Jurasz - promotor Prof. Roman Reinfuss