Żywieckie Nepomuki

Żywiecczyzna jest bogata w Nepomuki, a te wyposażone są często w blaszane daszki osłaniające rzeźby przed niepogodą. Postać Jana wygięta jest najczęściej w klasycznym kontrapoście. Barok dodaje do tego mistyczne rozwianie szat, teatralny gest i strój duchownego okresu kontrreformacji, ze stułą, rokietą, komżą, sutanną i biretem.. Inny rodzaj Nepomuków to ludowe toporne świątki, od których aż wieje archaicznymi, na wpół pogańskimi wierzeniami.

 

Nepomuk z Muzeum w Żywcu 

Atrybuty w które zaopatrzone są jego wizerunki to adorowany krucyfiks, kłódka, zapieczętowany list lub częściej palec wskazujący na ustach symbolizujący właśnie ową tajemnicę spowiedzi, język trzymany w dłoni lub osobno przedstawiony na cokole - wedle jednej z wersji podczas tortur Jana pozbawiono tej części ciała, krucyfiks trzymany w ramionach. Czasem Jan trzyma księgę jako znak uczonego i teologa lub stułę jako znak spowiednika, rzadko klucz na znak uwięzienia. Pięć gwiazd (promieni), umieszczanych często na aureoli Świętego, to symbol ciał niebieskich, które ukazały się w momencie jego śmierci w nurtach Wełtawy. Symbolizują one również pięć liter układających się w łacińskie słowo TACUI, czyli MILCZAŁEM. Typowym atrybutem wszystkich męczenników jest gałązka palmy. Atrybutów tych czasem szukać należy w sąsiedztwie Jana - zdarza się, że trzymają je aniołki umieszczone najczęściej u stóp świętego. Święty zawsze ubrany jest w szaty kapłańskie z epoki kontrreformacji, choć moda kościelna mało zmienia się w ciągu wieków - z charakterystyczną czapką, zwaną biretem, na głowie, ze stułą, oznaką spowiednika, na szyi, często na sutannie ma komżę oraz pelerynę-rokietę (mozzettę) na znak godności doktora Kościoła. Biret Jan trzyma czasem w ręku - najczęściej wtedy, gdy figura stoi w - lub obok kościoła. Żywiec (gm. i pow. Żywiec): przy kościele kamienna figura Jana osłonięta blaszanym daszkiem Żywiec (gm. i pow. Żywiec): w tutejszym muzeum jest przechowywana figura Jana Żywiec (gm. i pow. Żywiec: w tutejszym muzeum jest jeszcze jedna drewniana polichromowana rzeźba JN, która stała niegdyś na drewnianym moście na Sole. Po jego zbombardowaniu w roku 1945 rzeźba zaginęła. Jedna przez 61 lat figura spoczywała na strychu domu Franciszka Dowsilasa, który odnalazł ją w resztkach zburzonego mostu i ukrył ją. Dopiero w roku 2005, podczas gruntownego porządkowania strychu, wnuk Franciszka Dowsilasa – Pan Andrzej Dulowski - natrafił na zapomnianą rzeźbę, o której pamiętał z dzieciństwa. Po rodzinnej naradzie postanowiono znaleźć rzeźbie właściwe miejsce - więc 12 grudnia 2006 roku przekazano wspaniały dar Muzeum Miejskiemu w Żywcu Żywiec (gm. i pow. Żywiec: przy ulicy Węglowej i Witosa stoi kamienna figura JN z daszkiem pochodząca z końca XVIII lub z początku XIX wieku. Pierwotnie rzeźba stała w arcyksiążęcym parku i nie była dostępna dla mieszkańców tzw. Ispu (dzielnica Żywca) lecz na prośbę mieszkańców (petycja do arcyksięcia Habsburga) kapliczkę przesunięto na skraj parku (gdzie dziś się znajduje), a mieszkańcy mogli się przy niej modlić. Ponieważ blisko kapliczki znajdowały się składy i magazyny, wśród mieszkańców święty nazywany jest "Janem Nepomucenem z Magazynu" a słowa modlitwy zaczynają się od: "Obyś ocalał jak najdłużej św. Janie Nepomucenie z Magazynu". Ciekawostką tej kapliczki jest fakt, że w jej postument wmurowano głowę innego Nepomuka. Żywiec (gm. i pow. Żywiec): przy ulicy Węglowej i Witosa, w niszy postumentu innego Nepomuka (zobacz wyżej) umieszczona jest na stałe (zamurowana) głowa z innej rzeźby Nepomuka. Według niesprawdzalnych informacji w 1941 roku Niemcy zniszczyli rzeźbę, ocalała tylko głowa, którą być może wyciągnięto z pobliskiej studni gdzie wrzucili ją okupanci. W chwili odbudowania kapliczki "Z Magazynu" starą głowę wmurowano w postument na pamiątkę barbarzyństwa hitlerowców. Żywiec (gm. i pow. Żywiec): na moście tzw. Sporyskim - Żywiec-Sporysz stoi kolejny żywiecki Jan Lipowa (gm. Lipowa, pow. Żywiec): figura Jana N. na granicy wsi Kamesznica (gm. Milówka, pow. Żywiec): osłonięty blaszanym daszkiem, kamienny malowany Jan przy drodze krajowej 69, po prawej stronie jadąc w kierunku Zwardonia, tuż przy granicy Milówki. Niedawno odnowiony. Niestety napisu na cokole nie sposób odczytać (nad: W.T.). Wizja lokalna w lutym 2005 pozwala stwierdzić stosunkowo dobry stan obiektu. Jan jest pomalowany tak grubą warstwą farby, że nie sposób stwierdzić, czy wykonano go z drewna czy z kamienia. Zamalowano również brodę i tak Jan stracił zarost Wieprz (gm. Radziechowy-Wieprz, pow. Żywiec): w metalowej kapliczce na słupie ustawionej na moście na rzece Soła znajduje się współczesny Nepomuk autorstwa rzeźbiarki ludowej Anny Ficoń z Wieprza Radziechowy (gm. Radziechowy-Wieprz, pow. Żywiec): po różnych perturbacjach sprawa Jana Radziechowskiego wydaje się być rozwiązana: drewniana polichromowana rzeźba stoi w drewnianej domkowej otwartej z trzech stron kapliczce przy głównej drodze, 70 metrów od kościoła św. Marcina, obok Ośrodka Zdrowia i poczty Przyborów (gm. Koszarawa, pow. Żywiec): figura JN pod blaszanym daszkiem Jeleśnia (gm. Jeleśnia, pow. Żywiec): drewniana figura JN, najprawdopodobniej XIX-wieczna, w nowej kapliczce z białej cegły, krytej dachówką. Jan dzierży zbyt wielki, nowy krzyż, na którym słowo Chrystus napisano przez "H". Lokalizacja: niedaleko skrzyżowania z drogą na Sopotnię i karczmy. W próg nowej kapliczki wmontowano część jej poprzedniczki, z datą 1864 i inicjałami R.B. Nowa kapliczka nie jest zbyt piękna, ale docenić należy dbałość o zachowanie rzeźby Jeleśnia (gm. Jeleśnia, pow. Żywiec): druga drewniana figura JN znajduje się w dolnej wnęce domkowej kapliczki zamkniętej oknem. Znaleźć ją można przy drodze na Korbielów. Najprawdopodobniej XIX wiek. Jan ma aureolę z dużymi gwiazdami i jest polichromowany Krzyżówki (gm. Jeleśnia, pow. Żywiec): jest tu ponoć figura JN, ale mnie nie udało się jej odszukać podczas wizji lokalnej w lutym 2005. Jednak z powodu ciężkiej zimy nie mogłem zboczyć z głównej drogi, a figura może stać gdzieś nad potokiem Cisiec (gm. Węgierska Górka, pow. Żywiec): kapliczka nepomucka położona przy drodze krajowej 69 Żywiec - Zwardoń, naprzeciwko starego budynku szkoły. W kapliczce zawieszony jest dzwon - jak głosi legenda po 100 latach od zawieszenia tam dzwonu miał on zabrzmieć w kościele w Ciścu. W 1972 w wiosce wybudowano kościół w ciągu 24 godzin i dzwon z tej kapliczki przeniesiono do kościoła. Teraz w kapliczce wisi inny dzwon. Jeszcze kilkanaście lat temu podczas ulew, burz kobieta opiekująca się kapliczką biła w dzwon. Obecnie nie ma już tego zwyczaju. Najstarsi mieszkańcy wsi mówią, że kapliczka zawsze była na tym miejscu. Kiedyś figura była noszona w procesji Bożego Ciała (nad: W.T.). Wizja lokalna w lutym 2005 pozwala stwierdzić dobry stan obiektu Las (gm. Ślemień, pow. Żywiec): drewniany Jan pod daszkiemna rzeźbionym słupie Rychwałd (gm. Gilowice, pow. Żywiec): kamienny Jan przy kościele, wewnątrz murów, na ceglanym postumencie. Jan jest krępej budowy, z aureolą Cięcina (gm. Węgierska Górka, pow. Żywiec): kapliczka murowana, w niej najprawdopodobniej figura JN Żabnica (gm. Węgierska Górka, pow. Żywiec): kamienna figura Jana (Nepomucena? Kantego?) zdaszkiem (nad: Krysia. Uwaga: brakuje pewności, że to Jan. Wywiad Siostry Wirtualnej nie dał tej pewności - nawet proboszcz, nowy na swym urzędzie, nie wiedział nic na temat figury. Tubylcy określają rzeźbę jako Nepomuka, Jana Kantego, Jana Bosko, a nawet "Jana Kapucyna, tego od pijaków". Na Kantego wskazuje wezwanie kościoła - jest tu też witraż JK. Czekam na dalsze doniesienia) Żabnica (gm. Węgierska Górka, pow. Żywiec): przy kościele znajduje się jeszcze jedna kapliczka, poświęcona MB z ludowymi figurami, z których jedna może być Nepomukiem albo Janem Kantym Żabnica (gm. Węgierska Górka, pow. Żywiec): kilkaset metrów powyżej kościoła po prawej stronie drogi stoi kapliczka z płaskorzeźbą JN. Tu już widać wyraźnie wszystkie atrybuty, a nieopodal płynie potok Żabniczanka. Rajcza (gm. Rajcza, pow. Żywiec): mała kapliczka na poręczy mostu nad Sołą. Być może ustawiona tam dopiero po ostatniej powodzi Rajcza (gm. Rajcza, pow. Żywiec): kamienna figura JN na cmentarzu. Cokół, aureola, niefachowa polichromia Młada Hora (gm. Ujsoły, pow. Żywiec): w drewnianej kaplicy w Mładej Horze, położonej na wysokości około 900 m n.p.m., znaleźć można drewnianą, zapewne współczesną, polichromowaną figurkę JN Międzybrodzie Bialskie (gm. Czernichów, pow. Żywiec): przy kościele Św. Marii Magdaleny stoi kapliczka postawiona (według informacji od tubylców) na grobie księdza. Brak napisów potwierdzających tę informację. Wewnątrz figura JN w nietypowym, białym birecie, chyba drewniana, pomalowana wieloma warstwami farby

 

Źródło: http://fidel.waw.net.pl/nepomuk/default.htm