85 lat Związku Podhalan na Żywiecczyźnie (1926-2011)

„Przodków wiary, przodków gwary niechaj strzeże młody, stary!”

85 lat Związku Podhalan na Żywiecczyźnie (1926-2011)

Związek Podhalan /ZP/ jest patriotyczną organizacją górali polskich. Skupia w swoich szeregach ponad 5 tysięcy członków, działających w 76 oddziałach i 9 ogniskach w kraju. Historia Związku Podhalan – jednej z największych i najstarszych organizacji społecznych w Polsce, sięga przełomu XIX i XX wieku i nawiązuje do tradycji Związku Górali, powołanego w 1904 roku w Zakopanem i podległej mu Akademickiej Sekcji Podhalan, działającej w Krakowie od 1906 roku, a także do trzech pierwszych Zjazdów Podhalan, które odbyły się jeszcze przed I wojną światową. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, na czwartym z kolei Zjeździe Podhalan, w dniach 3 - 4 sierpnia 1919 roku w Nowym Targu, wybrano pierwszy Zarząd Główny Związku Podhalan, z prezesem Jakubem Zachemskim i uchwalono statut organizacji - tę właśnie datę formalnie uznaje się za początek działalności Związku Podhalan w Polsce. Pierwsze Ognisko Związku Podhalan na Żywiecczyźnie powstało 26 lipca 1926 roku w Radziechowach. Chronologicznie rzecz biorąc, było to jedno z najstarszych Ognisk Związku.

Zespół regionalny Ogniska Związku Podhalan w Radziechowach 

Inicjatorem założenia Ogniska w Radziechowach był inspektor Jan Tyc, urzędnik Ministerstwa Poczty i Telegrafów w Warszawie. Należał on do niestrudzonych propagatorów idei podhalańskiej i położył duże zasługi dla rozwoju Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Prezesami Ogniska w Radziechowach byli kolejno: Michał Pieronek – 1926-1928; ks. proboszcz Józef Bienias – 1928-1929; Władysław Pieronek – 1929-1939. W 1929 r. powstały kolejne Ogniska Związku Podhalan na Żywiecczyźnie: Korbielów - prezes Karol Kitka; Przyborów - prezes Józef Widz; Jeleśnia, Krzyżowa, Sopotnia Mała i Sopotnia Wielka - materiały dotyczące tych Ognisk nie zachowały się.

Orkiestra Dęta Ogniska Związku Podhalan w Radziechowach w strojach regionalnych

Dynamiczny rozwój Związku przypadł na drugą połowę lat trzydziestych XX wieku. W latach 1936-1937 na Żywiecczyźnie powstały kolejne Ogniska Związku Podhalan, głównie z inicjatywy Józefa Szczotki, nauczyciela i regionalisty z Milówki.. Ogniska te działały w miejscowościach: Milówka – prezes Józef Szczotka; Kamesznica – prezes Franciszek Białożyt; Szare – prezes Stefan Wojciuch; Rajcza – prezes Michał Ryłko; Cisiec – prezes Tomasz Dróżdż; Żabnica – prezes Alojzy Słowik; Ujsoły – prezes Józef Hutyra; Twardorzeczka - prezes Wojciech Wandzel. Ogniska ZP na Żywiecczyźnie skupione były w Powiatowym Zarządzie Ognisk Podhalańskich. Taka forma organizacyjna, zarząd powiatowy ognisk, istniała w okresie międzywojennym tylko w powiatach nowotarskim i żywieckim. W latach 1936-1939 prezesem Powiatowego Zarządu był Władysław Pieronek z Radziechów, a jego zastępcą Józef Szczotka z Milówki.

Podsumowując, w latach 1926-1939 na Żywiecczyźnie powstało 14 Ognisk Związku Podhalan, co, biorąc pod uwagę ówczesną trudną sytuację gospodarczą i bardzo skromne warunki bytowania, było dużym osiągnięciem organizacyjnym. Świadczy to dobitnie o zapale ówczesnych działaczy Związku Podhalan, a tym samym znacznym wkładzie Żywiecczyzny w dorobek i pozycję tej organizacji. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy był wybór przedstawicieli Żywiecczyzny w skład władz naczelnych Związku Podhalan. Prezes Władysław Pieronek w latach 1936-1939 wchodził w skład Zarządu Głównego jako członek, a zastępcą członka Zarządu Głównego od 1937 roku był dodatkowo Józef Szczotka z Milówki. Ważnym wydarzeniem z tamtych czasów był XIII Zjazd Podhalan, zorganizowany w Żywcu 18 sierpnia 1929 roku. Przeprowadzenie Zjazdu w Żywcu stanowiło dowód uznania władz Związku Podhalan dla prężności Ognisk w powiecie żywieckim. XIII Zjazd Podhalan zacieśnił kontakty między działaczami regionalnymi z Żywiecczyzny i Podhala,, co zaowocowało trwałą i solidną współpracą w latach następnych. Imponujący był dorobek Ognisk Związku Podhalan. Organizacja ta przodowała w pracy na rzecz podniesienia ekonomicznego i kulturalnego Ziemi Żywieckiej. Przy Ogniskach w Radziechowach i Milówce powstały pierwsze zespoły regionalne, które propagowały folklor górali żywieckich w całej Polsce. Zespoły te brały udział w przedwojennych Świętach Gór w Sanoku, Wiśle i Nowym Sączu, a także w objazdowych koncertach organizowanych przez Związek Ziem Górskich i Wojsko Polskie. Zespoły Ognisk w Milówce i Radziechowach wystawiały własne sztuki, m.in. słynne Wesela góralskie.

Pieczęć OGŻ ZP wzorowana na pieczęci Ogniska w Radziechowach z okresu międzywojennego

W pracy kulturalnej, oprócz prowadzenia zespołów regionalnych, Ogniska zakładały biblioteki, kółka teatralne, orkiestry dęte, pielęgnowały tradycje regionalne i propagowały tradycyjny ubiór góralski. Angażowały się w akcje szerzenia oświaty rolniczej, rozwoju drobnego rzemiosła, komasacji gruntów i budowy dróg podgórskich. Ogniska Związku Podhalan, razem z Ligą Popierania Turystyki prowadziły akcje letniskowo-turystyczne, w efekcie których w Beskidy przyjeżdżały tysiące letników. Ciekawostką może być fakt, że w 1933 r. Ognisko w Radziechowach oddało do użytku pierwszy basen pływacki w powiecie żywieckim. Tę dynamiczną i pożyteczną działalność przerwała II wojna światowa. Okupacja i masowe wysiedlenia górali z Żywiecczyzny (tzw. Aktion Saybusch) sprawiły, że materialny dorobek Ognisk został zniszczony, a dokumentacja ich działalności w większości zaginęła. Związek Podhalan przetrwał lata okupacji w konspiracji. Po 1945 r. podejmowano próby wznowienia działalności, ale w 1948 r. komunistyczne władze PRL rozwiązały organizację, jako wrogo nastawioną do nowej rzeczywistości społeczno-politycznej. W 1957 r. .podjął działalność Związek Górali Tatrzańskich, który w 1964 r. przyjął na nowo nazwę Związek Podhalan. W okresie PRL, na Żywiecczyźnie działalności organizacyjnej nie podjęto, z uwagi na losy jej przedwojennych liderów. Czołowi działacze Ognisk, Władysław Pieronek, Józef Szczotka czy Michał Ryłko zostali wysiedleni i okupację przeżyli na wygnaniu, w Generalnej Guberni. Po wojnie byli już w zaawansowanym wieku, co w połączeniu z ogólną sytuacją społeczno-polityczną, uniemożliwiało wznowienie związkowej działalności. Sekretarz Powiatowego Zarządu Ognisk Podhalańskich, inż. Włodzimierz Kawecki, więzień Starobielska, został zamordowany przez NKWD w Charkowie w 1940 r.

"Ogień Pamięci JP II" na Matysce - Górale w towarzystwie Ks. Ryszarda Kubasiaka

Niemniej spuścizna Związku Podhalan była żywa. Na doświadczeniach i repertuarze góralskich zespołów z Radziechów i Milówki, prowadzonych przez Ogniska ZP w okresie międzywojennym, bazowały i wzorują się do dziś liczne zespoły regionalne z terenu Żywiecczyzny. Pani Maria Habdas, córka przedwojennego prezesa Władysława Pieronka, przechowała nieliczne ocalałe pamiątki związkowe po ojcu, w tym pisaną po wojnie „Historię Ogniska Związku Podhalan w Radziechowach” i udostępniła je osobom zainteresowanym odrodzeniem organizacji na Żywiecczyźnie. Udało się również odnaleźć, dzięki Pani Ewie Kojro, część spuścizny góralskiej po Józefie Szczotce z Milówki, w tym materiały odnoszące się do jego działalności związkowej. Na podstawie zachowanych dokumentów i pamiątek Władysław Motyka odtworzył historię organizacji w książce „Tam trza kwitnoć ka sie rośnie – Podhalański ruch regionalny na Żywiecczyźnie” //Bielsko-Biała 1996/. Publikacja ta uciszyła oponentów, głównie działaczy z okresu PRL-u, którzy działalność Związku na Żywiecczyźnie traktowali jako fanaberie i wymysły nowego pokolenia działaczy. Już w latach 80-tych ubiegłego wieku podejmowano starania, aby doprowadzić do odnowienia działalności Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Gorąco orędował za tym ks. Władysław Zązel, który w 1976 r. został skierowany do Kamesznicy, wtedy rektoratu parafii w Milówce. Z zaskoczeniem, ale i radością odkrył, że w Kamesznicy przed wojną działało prężne Ognisko Związku Podhalan. Już jako kapelan Zarządu Głównego Związku Podhalan, razem z ówczesnym prezesem organizacji Franciszkiem Bachledą-Księdzulorzem doprowadził w 1989 r. do utworzenia Beskidzkiego Oddziału Związku Podhalan. W tym okresie funkcję prezesa sprawowali kolejno Jan Gąsiorek z Żywca i Józef Łanowski z Lipowej. Trzon Oddziału stanowili członkowie zespołów „Wierchy” z Milówki i „Haśnik” z Żabnicy”. Bardzo aktywne było środowisko w Ślemieniu, z etnografem Janem Płonką oraz w Radziechowach, z Marią Habdas i Jadwigą Knapek. W 1990 roku, w uroczystościach święconego w Radziechowach brał udział ks. biskup Jan Szkodoń.

Prezesi OGŻ ZP - Władysław Motyka, Adam Banaś i Stanisław Lizak

Od 1993 r. struktura Związku Podhalan na Żywiecczyźnie nosi nazwę Oddział Górali Żywieckich, z siedzibą w Milówce. W latach 1993-2005 prezesem Oddziału był Władysław Motyka z Milówki, Jak pokazał czas, był on faktycznym architektem trwałego odrodzenia Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Za swą pracę organizacyjną otrzymał w 2005 r. tytuł Honorowego Prezesa Oddziału Górali Żywieckich Związku Podhalan, a na XLV Zjeździe Podhalan w 2011 roku, także tytuł Honorowego Członka Związku Podhalan. W latach 2005-2011 Władysław Motyka był wiceprezesem Związku Podhalan w Polsce, a w kadencji 2011-2014 pełni funkcję członka Prezydium Zarządu Głównego Związku Podhalan. W 2005 roku nowym prezesem Oddziału Górali Żywieckich został Adam Banaś z Rajczy, wcześniej sekretarz, a następnie wiceprezes Oddziału. Za jego prezesury, w latach 2005-2011, Oddział prężnie prowadził swe prace i jest jednym z najlepszych w Związku Podhalan. Na XLV Zjeździe Podhalan w 2011 roku Adam Banaś otrzymał tytuł Honorowego Członka Związku Podhalan. W kadencji 2008-2011 był wiceprzewodniczącym Głównej Komisji Rewizyjnej ZP, a w kadencji 2011-2014 pełni funkcję wiceprezesa Związku Podhalan. W 2011 roku, na V Powiatowym Zjeździe Oddziału Górali Żywieckich w Milówce, kolejnym prezesem Oddziału, na okres 2011-2014, został wybrany Stanisław Lizak z Radziechów. Zaraz na początku kadencji, przyszło mu się zmierzyć z dużym wyzwaniem, jakim są uroczystości 85-lecia Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Nawiązując do tej rocznicy można wyrazić satysfakcję, że po latach Radziechowy znów mają prezesa odpowiedzialnego za całokształt działalności Związku Podhalan na Żywiecczyźnie.

Dożynki diecezjalno-powiatowo-gminne w Wieprzu - Górale z OGŻ ZP w towarzystwie Ks. Biskupa Tadeusza Rakoczergo, Starosty Andrzeja Zielińskiego i Wójta Gminy Grzegoprza Figury

W najnowszej historii Związku Podhalan na Żywiecczyźnie można wskazać na szczególne wydarzenia, mające już dziś znaczenie historyczne. W 1996 r. Oddział Górali Żywieckich otrzymał swój nowy sztandar, ufundowany przez licznych sympatyków z terenu Żywiecczyzny. Poświęcił go ks. biskup Tadeusz Rakoczy podczas uroczystości konsekracji kościoła parafialnego w Kamesznicy w dniu 14 września 1996 roku. 11 listopada tego roku obchodzono uroczyście 70-lecie ruchu regionalnego na Żywiecczyźnie. W Radziechowach odbyły się rocznicowe posiady połączone z ekspozycją historyczną oraz promocją książki Władysława Motyki „Tam trza kwitnoć, ka sie rośnie”. Imponujący wymiar miała pielgrzymka Związku na spotkanie z Ojcem Świętym Janem Pawłem II w Zakopanem 6 czerwca 1997 r. Wzięło w niej udział ponad 1000 górali z Żywiecczyzny i Śląska Cieszyńskiego, którzy na spotkanie z Gazdą Świata udali się specjalnie wynajętym pociągiem oraz autokarami. Potwierdzeniem iście góralskiej fantazji i organizacyjnego rozmachu były uroczystości beskidzkiej części I Światowego Zjazdu Górali Polskich. Pomysł Zjazdu narodził się w czasie I rekolekcji podhalańskich zorganizowanych we Włoszech w 1998 r. Chciano, w jakiś szczególny sposób uczcić zbliżający się jubileusz dwóch tysięcy lat chrześcijaństwa i ukazać przywiązanie górali do wiary i Kościoła oraz tradycji ojców. Komitet organizacyjny Zjazdu powołany przez Zarząd Główny Związku Podhalan określił też inne cele Zjazdu, a więc pokazanie góralszczyzny jako prężnego ruchu kulturalno-społecznego i patriotycznego oraz integrację wszystkich grup górali polskich w kraju i zagranicą. Motorem całego przedsięwzięcia był prezes Związku Podhalan Andrzej Gąsienica Makowski, starosta tatrzański. Część beskidzką Zjazdu koordynował w województwie śląskim Władysław Motyka – wtedy członek Prezydium ZG ZP i prezes Oddziału Górali Żywieckich ZP. On był pomysłodawcą organizacji Zjazdu na górze Ochodzita, w Koniakowie. W niedzielę, 13 sierpnia 2000 roku, w okolicach Ochodzitej, na wszystkich drogach dojazdowych, od rana panował wzmożony ruch. Wymodlona od miesięcy, przecudna pogoda, ściągała ludzi ze wszystkich stron. O godz. 10.30 pod szczytem Ochodzitej pojawili się dostojni goście, a wśród nich ks. bp Tadeusz Rakoczy, marszałek województwa śląskiego Jan Olbrycht, wicewojewoda śląski Zygmunt Kucharczyk i starosta cieszyński Andrzej Georg. Witali ich gospodarze gminy Istebna i asysta góralska. Na szczycie Ochodzitej czekały na nich tłumy ludzi - górale czadeccy, śląscy i żywieccy, a wraz z nimi kilka tysięcy osób z Beskidów i Górnego Śląsku, z Zaolzia w Czechach i ze Słowacji. Trombita Józefa Brody, obwieściła rozpoczęcie Mszy świętej, której przewodniczył ks. bp Tadeusz Rakoczy w asyście kapłanów z dekanatów istebniańskiego i milowskiego. Do celebracji dołączył też ks. Marek Londzin, proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej z Istebnej. Nazywając Zjazd pielgrzymowaniem wiary, kultury i patriotyzmu, ks. bp Tadeusz Rakoczy wypowiedział w czasie homilii słowa, które przyjęto gromkimi brawami: „…Górale nie byli nigdy na garnuszku u kogokolwiek, nie byli nigdy pachołkami, ani wyrobnikami. Bogaci lub ubodzy, czuli się gospodarzami własnego domu i własnej ziemi. I to rodziło w nich szczególne poczucie godności, wolności i ludzkiej społeczności…”

Górale na Matysce pod Krzyżem Jubileuszowym

Część artystyczna Zjazdu na Ochodzitej była niepowtarzalnym spektaklem w autentycznej, górskiej scenerii Beskidów. Zwracało na to uwagę wielu gości i gratulowało wyboru tego miejsca na przeprowadzenie Zjazdu. Publiczności przedstawiono szerokie spektrum kultury górali beskidzkich – od grup obrzędowych, poprzez chóry żeńskie i męskie oraz zespoły i kapele z Polski, Czech i Słowacji. Łącznie zaprezentowało się ponad 20 zespołów, a objawieniem był zespół górali czadeckich „Dolina Nowego Sołońca”, który dał porywający, przeszło godzinny koncert na zakończenie Zjazdu. O zmierzchu, rozpalono beskidzką watrę i spotkanie na Ochodzitej dobiegło końca.                   Z okazji Zjazdu wyremontowano odcinek drogi wojewódzkiej, łączący Laliki z Koniakowem, dotąd będący utrapieniem dla kierowców. Wspólnota parafii Koniaków odnowiła kapliczkę pod szczytem Ochodzitej, którą po Mszy świętej poświęcił ks. bp Tadeusz Rakoczy. W czasie Mszy świętej zebrano dary pieniężne, w wysokości ponad 6 tys. zł, które zasiliły konto akcji „Żywego Krzyża”, wspierającej potrzeby polskich kościołów na Wschodzie, w tym konkretnym przypadku archidiecezji lwowskiej na Ukrainie. Ukazała się też specjalna jednodniówka zjazdowa pod nazwą „Ochodzita”. Zjazd odbił się szerokim echem w mediach i dotąd żyje w pamięci uczestników. Pozostały po nim nie tylko relacje filmowe, audycje czy liczne artykuły prasowe. Narodziły się nowe przyjaźnie, kontakty i wspólne plany na nowy XXI wiek. To wielkie przedsięwzięcie logistyczne, było największą jak dotąd imprezą zorganizowaną przez nasz Oddział. W organizację Zjazdu włączyły się m.in. Diecezja Bielsko-Żywiecka, Samorząd Województwa Śląskiego, Gminy Istebna i Milówka, Nadleśnictwa Wisła i Ujsoły oraz liczne firmy i osoby prywatne. Przy wymodlonej, wspaniałej pogodzie, w kosmicznej scenerii Beskidów, góralszczyzna polska pokazała swą moc i żywotność. Góralska watra na nowo rozbuchła. II Światowy Zjazd Górali Polskich przypadł na rok 2010. Głównymi organizatorami części beskidzkiej byli: Oddział Górali Żywiecki Związku Podhalan oraz Gminny Ośrodek Kultury w Rajczy. Organizatorzy, mając za sobą bogate doświadczenia ze spotkania na Ochodzitej w 2000 roku, dołożyli wszelkich starań, aby Zjazd wypadł równie okazale i imponująco, jak ten pierwszy. W Beskidach, na miejsce spotkania wybrano Rajczę i górujące nad centrum miejscowości wzgórze Compel. Tam, na rozległej, widokowej polanie wybudowano ołtarz polowy, w kształcie góralskiego szałasu. W niedzielę 8 sierpnia 2010 r. odbyła się inauguracja obchodów beskidzkiej części II Światowego Zjazdu Górali Polskich”. Już od 10-tej w centrum Rajczy zbierali się górale, goście oraz zespoły artystyczne. O godz. 10.30 wszyscy zebrani oddali hołd Słudze Bożemu Janowi Pawłowi II, składając pod jego pomnikiem przy Sanktuarium wiązanki kwiatów i modląc się w intencji Jego rychlej beatyfikacji. Spod kościoła, w bardzo licznej grupie, uczestnicy Zjazdu ruszyli procesyjnie na Compel. We Mszy świętej, uczestniczyło półtora tysiąca wiernych, oficjalne delegacje z Polski i zagranicy, w tym delegacja zaprzyjaźnionego z Rajczą włoskiego miasta Lambruggo. Wokół ołtarza stanęło kilkanaście pocztów sztandarowych i zespoły regionalne. Na wejście zagrały trombity – beskidzkie i huculskie, z dalekiej Ukrainy. Mszę świętą, w asyście licznie zgromadzonego duchowieństwa, odprawił ks. biskup Tadeusz Pieronek, syn przedwojennego prezesa Związku na Żywiecczyźnie, Władysława Pieronka z Radziechów. Wygłosił on też bardzo osobistą homilię, nawiązującą do postaci Sługi Bożego Jana Pawła II, a w części do doświadczeń jego rodziny w pracy regionalnej.

"Grojcowianie" na Matysce podczas poświęcenia Golgoty Beskidów

Na zakończenie Mszy św., oficjalne pozdrowienia skierował do zebranych Władysław Motyka – wiceprezes Związku Podhalan w Polsce. W swoim wystąpieniu, wygłoszonym gwarą, nawiązał do idei Zjazdu i powinności górali jako gospodarzy tej ziemi. Przypomniał też o ważnych rocznicach dziejowych - 90-leciu wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., 70. rocznicy ludobójstwa na oficerach polskich, dokonanej przez Sowietów w Katyniu i katastrofie smoleńskiej z 10 kwietnia 2010 r., kiedy w drodze do Katynia, na uroczystości rocznicowe, w katastrofie lotniczej zginął prezydent RP Lech Kaczyński z towarzyszącą mu 95-osobową delegacją państwową. Wystąpienie to przyjęte zostało gromkimi oklaskami. Po Mszy św. uczestnicy Zjazdu przeszli w barwnym korowodzie, z muzyką i ze sztandarami, pod Dom Kultury w centrum Rajczy. Tam, na scenie amfiteatru odbył się przegląd zespołów ludowych obszaru Karpat, w czasie którego zaprezentowali się górale żywieccy, śląscy i czadeccy oraz goście zagraniczni - Huculi z Ukrainy, zespoły z Zaolzia w Czechach, Włoch i Rumunii. Występom towarzyszyła degustacja potraw regionalnych, kiermasz góralski i pokazy rękodzieła ludowego. Kolportowana była również okolicznościowa gazeta zjazdowa „10 roków minyło”. Po południu, w sali OSP w Rajczy odbyła się konferencja „Porozumienie Karpackie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Karpat na pograniczu polsko-czesko-słowackim”. Zwieńczeniem pierwszego dnia zjazdowego było zapalenie Hudy Wawrzyńcowej – tradycyjnej watry na św. Wawrzyńca. Liczni goście i turyści, którzy przewinęli się przez amfiteatr w Rajczy, byli urzeczeni niepowtarzalną góralską atmosferą i gościnnością, świetnymi występami i sprawną organizacją uroczystości. 

Oddział Górali Żywieckich, tak jak wszystkie oddziały Związku Podhalan, podkreśla swój patriotyczny i chrześcijański charakter, włączając się w życie parafii, pielgrzymując do lokalnych sanktuariów i biorąc czynny udział w życiu Kościoła. Szczególnie ważnym wydarzeniem jest doroczna pielgrzymka Górali Żywieckich do Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej, Pani Ziemi Żywieckiej. Co roku, 13 sierpnia, w czasie nabożeństwa fatimskiego, górale żywieccy prowadzą rozważania oraz różaniec i przygotowują góralską oprawę Mszy św. oraz procesji. Do Sanktuarium w Rychwałdzie pielgrzymują z nami coraz liczniej Słowacy, a także środowiska skupione w Bractwie Pielgrzymkowym Związku Górnośląskiego. Do kalendarza związkowego na stałe weszły także pielgrzymki do innych Sanktuariów Żywiecczyzny, w tym do Szczyrku na Górce, do Matki Bożej Królowej Beskidów /wrzesień/ i do Rajczy, do Matki Bożęj Kazimierzowskiej /październik/. Formę pielgrzymek mają też wyjazdy na Kresy: Litwa, Ukraina oraz odwiedziny innych sanktuariów w Polsce i za granicą. Oddział, za sprawą swoich członków z Ciśca pod kierunkiem Piotra Motyki, jest organizatorem dorocznego odpustu w Baraniej Cisieckiej, a także współorganizatorem Rajdu Szlakami Papieskimi na Bendoszkę, w Beskidzie Żywieckim. Organizuje posiady góralskie, uczestniczy w uroczystościach patriotycznych i żołnierskich, w pasterskich redykach i łosodach, dożynkach, festynach charytatywnych, piknikach i festiwalach, w kraju i zagranicą. Warto podkreślić ten międzynarodowy wymiar działalności Oddziału, wyrażający się m.in. przez stałe kontakty ze Słowakami /obec Oravska Polhora/, doroczny udział w międzynarodowym spotkaniu modlitewnym polsko-słowacko-czeskim na Trójstyku /organizowanego od 2009 roku/ oraz w dożynkach w czeskiej Ostrawie, w parafii Kunciczki /od 2009 roku/. Współpraca z tamtejszym proboszczem ks. Dariuszem Sputo, rodakiem z Żywiecczyzny, sprzyja nie tylko nawiązaniu kontaktów i zbliżeniu sąsiednich narodów, ale jest też przykładem bezpośredniego uczestnictwa w dziele ewangelizacji Czech.

Ks. Biskup Tadeusz Rakoczy - Honorowy Członek ZP - podczas Nadzwyczajnego Zjazdu ZP w Rajczy

Odrębny, ważny nurt działalności Oddziału stanowi systematyczna współpraca ze stowarzyszeniami, takimi jak: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, Związek Górnośląski, Związek Kaszubsko-Pomorski, Koła Gospodyń Wiejskich, Ochotnicze Straże Pożarne, Akcja Katolicka, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Fundacja Szlaki Papieskie i Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Czechach. I tak np., w 2008 i 2009 roku, razem z Oddziałem ZP w Zakopanem i Towarzystwem Miłośników Ziemi Żywieckiej zorganizowano obchody 100-lecia urodzin i 25-lecia śmierci Juliana Reimschussla, słynnego autora góralskich sztuk scenicznych. Z Oddziałem związane są liczne zespoły regionalne, z których najbardziej znani są „Grojcowianie” z Wieprza, prowadzeni przez Jadwigę Jurasz i Brygidę Murańską, Kapela „Roztoka” Jana Pituły z Międzybrodzia Żywieckiego, Zespół „Ziemia Rajczańska” z Rajczy, Zespół „Solanka: z Soli i Zespół „Hulajniki” z Milówki. Na osobną wzmiankę zasługuje bliska współpraca z cenionymi artystami: Józefem Skrzekiem - muzykiem, kompozytorem z Siemianowic oraz Józefem Brodą z Koniakowa. Powszechnie znanymi członkami Oddziału Górali Żywieckich są Łukasz i Edyta oraz Paweł Golcowie, założyciele „Golec uOrkiestra”, wraz z mamą Ireną.

Orkiestra Dęta z Radziechów poodczas Nadzwyczajnego Zjazdu ZP w Rajczy 

Od 2007 r. Oddział Górali Żywieckich jest organizatorem konkursu literackiego na utwór pisany gwarą „Piykno jest Nasa Ziymia Zywiecko”. O znaczeniu konkursu świadczy napływająca nań ilość utworów poetyckich i prozy. Nagrodzone utwory publikowane są co roku w okolicznościowym zbiorze. a do tej pory ukazały się prace z czterech edycji konkursu. W 2011 roku konkurs odbył się już po raz piąty. Podsumowanie konkursu odbywa się każdorazowo w Miejskim Centrum Kultury w Żywcu, kierowanym przez dyrektora Marka Regela. Każdego roku, w różnych gminach Żywiecczyzny odbywają się tradycyjny „Opłatek” i „Święcone” Górali Żywieckich, zrzeszonych w Związku Podhalan. Odbyły się one dotąd w ponad 20 miejscowościach Żywiecczyzny: Brzuśnik, Cisiec, Cięcina, Gilowice, Jeleśnia, Juszczyna, Kamesznica, Korbielów, Koszarawa, Laliki, Łękawica, Łodygowice, Meszna, Międzybrodzie Żywieckie, Milówka, Przyborów, Radziechowy, Rajcza, Rychwałd, Soblówka, Ślemień, Ujsoły, Węgierska Górka, Wieprz, Żabnica i Żywiec. W ich organizację włączają się lokalne samorządy, parafie oraz środowiska. Każde takie spotkanie jest starannie przygotowane i stanowi ważne wydarzenie dla odwiedzanej wspólnoty. Przy okazji jest znakomitą promocją Związku i góralszczyzny polskiej.

Uczestnicy uroczystości 85 rocznicy powstania ZP na Żywiecczyźnie pod tablicą pamiątkową Władysława Pieronka

Bez wątpienia, historycznym wydarzeniem był opłatek w 2010 roku, zorganizowany po raz pierwszy poza granicami kraju, w Orawskiej Półgórze na Słowacji. Gościem specjalnym tej uroczystości był biskup spiski ks. Frantisek Tondra, przewodniczący Konferencji Episkopatu Słowacji. Wspólne świętowanie Narodzenia Pańskiego i łamanie się staropolskim opłatkiem zyskało nowy, braterski i powszechny wymiar. Oddział Górali Żywieckich w Milówce jest niezawodnym organizatorem imprez ogólnozwiązkowych. W kwietniu 2001 r., na 75-lecie Związku na Żywiecczyźnie, w parafii konkatedralnej w Żywcu miało miejsce Święcone Zarządu Głównego ZP. W styczniu 2006 r. Zarząd Główny ZP gościł na Opłatku w Rajczy, z okazji 80-lecia podhalańskiego ruchu regionalnego na Żywiecczyźnie. Uroczystą Mszę św. pod przewodnictwem ks. biskupa Tadeusza Rakoczego transmitowała na żywo TV TRWAM. W dniu 25 czerwcu 2006 r. odbyły się w Kamesznicy uroczystości 25-lecia posługi kapelańskiej ks. Władysława Zązla w Związku Podhalan. Położył on największe zasługi dla odrodzenia Związku na Żywiecczyźnie. Wyrazem uznania dla ks. Władysława były nie tylko nadzwyczajne rzesze gości, liczne adresy i wyróżnienia, ale też okolicznościowy album „Góralski chodnicek Jegomościa Władysława Zązla”, przygotowany przez Władysława Motykę. Mówi góralskie porzekadło, „roki lecom, a uroda uostaje”. Tak się ma też rzecz i z Jegomościem Władysławem. Zawsze uczynny i zawsze gotowy do posługi i pomocy, świętuje w Roku Pańskim 2011 jubileusz 30-lecia kapelaństwa w Związku Podhalan. Za tę niestrudzoną i ofiarną robotę, w dniu 3 lipca br. XLV Zjazd Podhalan w Zakopanem uhonorował go uroczystą laudacją, upominkami i okolicznościowym programem.   Zaś 12 września 2011 roku w Kamesznicy, w obecności parafian i licznie zebranych górali, do działalności Księdza Prałata nawiązał specjalny gość uroczystości odpustowych ks. biskup Józef Zawitkowski. Także wszechstronny artysta i malarz, Władysław Trebunia-Tutka, namalował na tę okazję nadzwyczaj udany góralski portret Jubilata. Docenieniem roli Żywiecczyzny w dziejach góralszczyzny polskiej i Związku Podhalan był drugi dzień 44 Nadzwyczajnego Zjazdu Podhalan, odbyty w Rajczy w dniu 5 lipca 2009 r. Zjazd, połączony z 340 rocznicą podarowania przez króla Jana Kazimierza Obrazu Matki Bożej Kazimierzowskiej, zgromadził brać góralską i znamienitych gości z całej Polski, w tym marszałka Marka Jurka z małżonką. W czasie uroczystości w rajczańskim sanktuarium ksiądz biskup Tadeusz Rakoczy poświęcił nowy sztandar Oddziału Górali Żywieckich, z wizerunkiem Jezusa Chrystusa Króla Polski. Delegaci, wraz z kompanią honorową 21 Brygady Strzelców Podhalańskich oddali hołd Janowi Pawłowi II i zaprezentowali się w okazałej defiladzie. Po 80 latach, od XIII Zjazdu Podhalan w Żywcu w 1929 r., Związek Podhalan odbył swój zjazd ponownie poza Podhalem. Jest to konsekwencją rozwoju Związku jako organizacji wszystkich grup górali polskich i znaczenia poszczególnych subregionów dla tej organizacji. W dniu 8 maja 2011 roku Rajcza ponownie gościła cały Związek Podhalan, tym razem na święconym Zarządu Głównego. Uroczystość, jak zwykle dobrze przygotowana i przeprowadzona, była pomyślana jako zwieńczenie dwóch kadencji Adama Banasia na stanowisku prezesa Oddziału Górali Żywieckich. Uroczystość zaszczycili swoja obecnością liczni przedstawiciele Oddziałów i władze Związku z prezesem Maciejem Motorem-Grelokiem. Dopisała kompania honorowa 18 Batalionu Desantowo-Szturmowego z Bielska-Białej, zespoły regionalne, w tym miejscowa „Ziemia Rajczańska”, „Dolina Soły” z Oświęcimia i „Orawiacy” z Lipnicy Wielkiej. Podsumowanie tego etapu działalności związkowej nastąpiło w czasie V Powiatowego Zjazdu Oddziału Górali Żywieckich, odbytego w dniu 28 maja w Milówce. Wybrał on nowe władze na okres kadencji 2010-2014, w tym także nowego prezesa Stanisława Lizaka. Ważnym momentem Zjazdu było upamiętnienie Józefa Szczotki z Milówki, jednego z założycieli Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. Okazała tablica jemu poświęcona, zdobi Dom Katolicki w Milówce i przyciąga uwagę mieszkańców, gości i turystów.

Pamiątkowe zdjęcie uczestników uroczystości 85 rocznicy powstania ZP na Żywiecczyźnie - 18 września 2011 r

W 2011, w roku jubileuszu 85-lecia Związku Podhalan na Żywiecczyźnie Oddział Górali Żywieckich liczy blisko 300 członków. Postronnego obserwatora, ale i niejednego doświadczonego działacza społecznego może zadziwić niesłychana aktywność i mobilność Oddziału. Wokół organizacji skupiło się nowe pokolenie działaczy i miłośników góralszczyzny, z terenu powiatów żywieckiego i bielskiego. Oddział Górali Żywieckich jest przodującą organizacją społeczną i kulturalną, a jego członkowie pełnią ważne funkcje we władzach samorządowych, w instytucjach kultury i są poważani w swoich środowiskach i miejscach pracy. Członkami Związku są leśnicy, nauczyciele, rolnicy, przedsiębiorcy, poeci, rzeźbiarze, muzycy i przewodnicy górscy. Wszyscy oni poczytują sobie za honor należeć do Związku Podhalan i wspierać tradycyjną kulturę góralską, która jest ważnym elementem polskiego dziedzictwa narodowego. Dają temu wyraz także przez przywiązanie do tradycyjnego góralskiego stroju, który dzięki nim wrócił do życia publicznego i społecznego .na Żywiecczyźnie. Ten wkład w rozwój oraz promocję Żywiecczyzny został doceniony. Uchwałą Rady Powiatu Żywieckiego Oddziałowi Górali Żywieckich Związku Podhalan w Milówce, został nadany i wręczony na uroczystej sesji w dniu 29 grudnia 2009 r. tytuł „Zasłużony dla Powiatu Żywieckiego”. Tym prestiżowym tytułem Powiat Żywiecki uhonorował całokształt działalności Związku Podhalan na Żywiecczyźnie.

Władysław Motyka