KTO MO ŁOWCE, TYN MO CO KCE - "Zwyk Bacowski" w Soblówce

1 czerwca 2008 r w Soblówce spotkali się bacowie i gazdowie Tatrzańsko-Beskidzkiej Spółdzielni Producentów “GAZDOWIE” oraz zaproszeni goście i mieszkańcy Soblówki na “Zwyku Bacowskim” w Soblówce.

Uroczystość rozpoczęła się uroczystą mszą świętą sprawowaną w koncelebrze, której przewodniczyli Ks. Prałat Władysław Zązel z Kamesznicy – Kapelan Związku Podhalan w Polsce, Proboszcz Parafii Niepokalanego Serca NMP w Soblówce Ks. Proboszcz Jan Stanisław Króżel i Ks. Józef Gębala z Ujsół. Po mszy owce zostały poświęcone a duszpasterze wspólnie z bacami i juhasami śpiewali “spiywki” związane z pasterstwem. Następnie owce przeszły w okolice bacówki Sporkowej gdzie nastąpiło “miyszanie łowiec”, łokadzanie kosora z łowcami i pierwsze dojenie. Z mleka zrobiono w bacówce bundz którym częstowano gości “Zwyku Bacowskiego w Soblówce” Jednym z głównych organizatorów spotkania w Soblówce był Marian Sporek - właściciel Bacówki Sporkowej - leśniczy ze Soblówki, właściciel stada kóz i miłośnik pasterstwa. Pan Marian spółpracuje z bacą Tadeuszem Szczechowiczem z Ratułowa, pasącym swoje owce na tutejszych polanach od trzydziestu lat. Soblówka Soblówka, mała, sympatyczna, zagubiona wśród gór i lasów wioska leży za Ujsołami, w kierunku granicy ze Słowacją, w dolinie potoku Cicha. Nazwa potoku oddaje atmosferę Soblówki. Dla zwolenników kurortów nie jest to miejsce zbyt atrakcyjne, warte natomiast polecenia wszystkim tęskniącym za spokojem, ciszą i ładną przyrodą, którym zbyteczne są wygody i infrastruktura turystyczna.Wieś powstała pod koniec XVII w., prawdopodobnie w czasie tej samej fali osadnictwa wołoskiego co sąsiednie Ujsoły. Znaczenie turystyczne Soblówki zmniejszyło się po II wojnie światowej, gdy zlikwidowano pobliski szlak graniczny. Dopiero wybudowanie schroniska pod Rycerzową i wytyczenie do niego najkrótszego szlaku właśnie z Soblówki sprawiło, że obecnie znacznie częściej zaglądają tu turyści.

KTO MO ŁOWCE, TYN MO CO KCE

Downij ludzie zyli cołkiym inacyj jak dzisioj. Dziadek mój godo, ze teroz w polu to zodno robota kiej maszyny za nos syćko zrobiom. Kiejzek była mniyjso, łopowiadali mi jako to bywało na holi. Dobrze pamiynto ty casy , kiej ludzie musieli ciynsko harowaj coby mieli co do gorka włozyj. Cynsto wspomino bacowanie na Lipowskiej nabo Guchani. Ej, a było tam walnie roboty! Śtyrek chłopa na 150 łowiec i 17 krow! Nik by sie ta dzisioj nie broł do takij mordowki. Nale pore rokow tymu, hola to było nojwiynkse bogactwo! Kto mioł łowce tyn, mioł mlyko, kto mioł mlyko, tyn mioł śmiytane na kto mioł śmietane to mioł syćko- to był pon! Jyno coby miej śmietane trza sie było porządnie urobij! Syćko zacynało sie łod redyku. Nojcyńścij baca zbiyroł łowce koło 1 maja i trzymoł jaze do św. Michoła (29 września). Kto kcioł to mog jesce łostawij łowce na jesiynki jaze do zimy, wtyncos nie były juz przy sałasie ba pasly sie we wsi razym z baranami. Nale łod 1maja do Michoła siedziały w kosorze na holi. Pastyrze chłodzili do roztomajtyk sałasow, dziadek moj mioł dwie hole. Nojprzód paśli na Guchani (na Magórze) nale tam mieli ino śtyry morgi pola to bacowali tam zazwycoj łod redyku do Zielonych Świątek, jaze łowce nie wypasły. Na jak juz nic trowy nie było, śli jaze na Lipowskom, tam dopiyro była prowdziwo hola, jaze 100 morgow pola! Tam baca z juhasym, krowiorzym i hulajnikiym paśli łowce i krowy. Zdaje sie niektorym , ze to taki nic, na ile trza było z tym robij! Juz ło 5 rano chłopy wstowały do piyrsego dojynio łowiec. Niewiela ik tam było, na łowiec walnie, to tyz jak juz podoili, to jaze pyncherze na rynkak wyskakiwały, na nojbarzyj tym co łowce doili. Na holi był jadyn krowiorz, un mioł wydoić 17 krów do skopca, krowy sie lepij doji, to mioł ino plynskiyrze na palcak. Nale juhas i baca, to były biydoki! Łowce trzeba łumiej porzondnie chycij i całymi rynkami ściskaj. Jak dwoch chłopow zacyno doić do giyletek ty 150 łowiec, to skojcyli dopiyro za jakom dobrom godzine. A rynce to tak bolały, co ino zymby ściskali. Nale nie było nic do godki, łowce same sie nie wydojom! Kiej podoili, to mlyko krowie i łowce zlywali do koryt. Tam bioluśyńkie, ciepłe stoło do połednia. W tyn cos przychodził baca a na wiyrchu widaj juz było śmietane. Tako grobo skorka, grobso jaze na palec! Straśnie to pilnowali coby zaroz zloć to słodziutki mlyko. W korycie przy dnie był korek, kiej wysła śmietana to wycongnyli tyn korek i powolutku spuscali mlyko, wyglondało to jak jaki rytułał, mlyko loło sie i loło na chłopy patrzeli , kiela śmietany na brzegak koryta łostaje. Na spływało to straśnie długo, ciurckiem, na potym zbiyrali tom śmietane do bazarnie. Była to wielgo becka, do niyj zlywano była śmietana z całego tydnia, musiała stoć w zimnym coby sie nie zepsuła. Ej jakby sie z niom ta co stało to by było krzyku, a bicio! Na coz sie dziwij, kiej tyj śmietany w bazarnie było jaze 150 liter! Tłuściuśko śmiytana dojrzywała calutki tydziyj, kwaśniała i gynstniała. Na niekze by kto łocioz palec łomocył na juz sie wadzili. Nik ni mog nawet tyknyj takigo rarytasu! Jedynie kto móg braj to baca , nabo gaździna. Nale nie była to cichutko gaździna , gymbe to miało łozdartom, calutki cos wresceli i pilnowali roboty. Sami nie robili nic, nale byli tak bogaci co ludzie ze wsi za masło nabo syr wsyściutko im w polu porobili. Nie siedziała una cały cos na holi, nale casym przychłodziła co łuwarzyj chłopom. W tyn cos brała słodkiyj jesce śmiytonki do giylety, tak moze z liter, coby łaomaścij ziomnioki. Ej było tyz to jedzyni , lepse jak jaki wyndzone kiełbasy. Jyno sie łoblizowali, na jedli kiela kto kcioł, z jednygo gorka. Ziymnioki nie były cynsto, pastyrze jedli chlyb co im przywoźili chłopy ze wsi jak przyjezdzali po syr nabo masło. No bo tyn kto doł na hole łowce to musioł zapłacij, nale móg se zabraj 80 deka syra na jednom łowce kiedy kcioł i kwort masła. Nojcynścij to jechoł co tydzij jedyn z gazdow , baca musioł mieć w tyn cos syćko przyryktowane bo wiedzioł kiedy kto przyjedzie. Dawoł mu w tyn cos masła, na syra móg se braj kiej ino kcioł coby był świerzy, nale jyno tela co sie mu nolezało. Pastyrze tyz musieli dobrze pojeś , coby miej siłe robij i to baca mioł łobowionzek ik nakormić. Dawoł im ta tyn chlyb a popijali to zyntycom. Wspomino tyz dziadek smak tyj zyntycy, musiało to tez byj dobre bo godali , ze straśnie tym pojedli. Chlyb był na calutki tydziyj totyz stwardnył. Wtyn cos baca kłod chlyb na łozgrzane wygle, jak go ściognył to chlyb był lepsy jako świyzy! Kiej chłopy pojedli, to juchas pos łowce, krowiorz krowy, na baca robił syr. Hulajnik jeno gonił to tu, to tam, konkretnyj roboty to łun ni mioł. Dopiyro w połednie sie przydoł kiej śmietane z koryt zebrali, trzeba było te gielaty łumyj do nastypnego dojynio. Syćko musiało być cyściuśyńkie coby sie mlyko nie zaśmiyrdziało. Kiej koło połednia to łumyli, ło piyrsej dojili drugi roz, zaś zlywali mlyko do koryt zbirali śmietane i myli coby było na trzeci roz , na wjecor, ło łosmej. Caluśki dziyj wkole to samo. Zmordowani musieli byj po takim dniu, na spanio wiela ni mieli. Jako sie pokładli ło pół dzieśiontej, to ło piontej juz wstowali, na baca to juz ło cwortej robił syr ! A niekzeby by ktory juchas zasnył przy pasiyniu! Jyno baca mog roz za cos za dnia sie przespaj. To była ciynsko robota, baca nie najmowoł byle kogo. Musioł to być juchas porządny, robotny i co sie dobrze znoł. Duzo chłopów kciało tam robij, nale baca wybiyroł tyk wyłuconyk co wceśnij byli hulajnikami na holi. Za robote dostawali pote kozdy jedyn 100 kilo syra i 20 kwort (18 kilo) masła, na hulajnik troche miyni bo sie dopiyro łucyj. Mogli se z tym robij co kcieli, wiynksom cynś sprzedowali, bo niy łostawiom coby sie popsuło! Za 100 kilo syra móg wtedy dostaj 100 złoyk, za tyla mozna było miej porzondnom krowe. Tako to syćko bez masnom śmiytanke i mlyko.Z jednygo łudju było 10 łoscypków nabo bryndzy. Na śmietana była lepso. Kiej stoła tydziyj w tyj bazarnie, to co sobota jom wyciongali i wlywali do maśnicki. Była to łogromno maśnicka na 50 liter, na trzy razy do nij wlywali! Kładli maśnicke syćko porzondnie przykryli coby sie nie łozlewało i robili masło. Nale mieli zrobionom soche- była to grubo gałynź łoślifowano i wbito do ziymie, musiała być z twardygo drzewa i łozdwojono na kojcach. Długo musieli nieroz sukaj dzrzewa ło łodpowiednim kształcie, ciynsko było nale w kojcu znaśli. Na kojcach sochy zrobione były dziury na takom długom źbele, z jednego kojca była una złoncono z toparkom , na z drugiyj był pusty drąg. Pote łustwioli sie po dwok i jedni nabo drodzy ciągnyli za źbele. Chłodziło to jak tako huśtowka z deski i gnotka , co sie cynsto dziecka bawiom. Raz w jednom, raz w drugom, w te i we wte... Tak caluśki cos jaze nie wysło masło. Potym to masło płukali w źrodlanej wodzicce i zaroz łozdawali chłopom, po kworcie łod łowcy, na tym co mieli krowy- 20 kwort nabo wiyncyj zolezy łod tego wiyla mlyka dawoła. Casym było nawet 150 liter masła, to prawie syćko łozdali, jeno tela łastawili w misecce coby do chlyba mieli. Maślonke wlywali do jaktera, była to tako becka co u dołu mioła korek coby mog sie kozdy napij. Nale maślonka mogła tam stoj jyno tydzyj, nie wiyncyj, bo sie psuła. Jak była świerzutko, to nojlepso. Kto sie kcioł napij, to przychodził wyciongoł korek i loł do dzbonecka. Na piana to na tym tako była chrubo, piykno, bioluśynko, jako piorka gynsi tako miynciutko , nawet nojlepse piwo ni mo takij piany! A z maślonki jes duzo zdrowso! Masła ani maślonki nie sprzedowali. Zazwycoj robili bryndze, nabo syry, bo z łoscypkami to było walnie roboty, na ludzie woleli se zabraj syr i pote jak sie ukisił robili se bryndze, łuna mogła straśnie długo stoj i nic sie z niom nie robiło. Do miasta jeżdzili na św. Toma. W tyn cos w Żywcu był jarmark, sprzedowali tam bryndze, syry, łoscypki. Casym nawet baby do chałpy putosom żywieckim nosiły syr, masło- jako kto kcioł. Hola była niedaleko schroniska na Magorze, totez casym schodziły na hole dziecyska z miasta coby uwidziej jako to wyglondo. Nale i ze wsi tam chodzowali, kiej mieli wolne łod szkoły. Rd mieli taki bacowani w górach na mogli przy tym zarobij. Chodzili uni do lasu i zbiyrali poziomki, łostrynżny, borowki co ino znaśli. Jak to nazbirali, gnali w te pyndy coby być piyrsym przy schronisku, stowoli ka koło drogi i sprzedowali to turystom. Jakze sie jim gymby śmioły kiej wracali, bo potym śli do schroniska i nakupowali łoztomajtyk cukjerkow.Za kiela sie wrocili na hole syćko juz wyciućkali i jino gonili po polach. Kiej moj tata łodwiydzoł babke zawse pore dni był na holi. Pośli tam z kuzynami i wojowali, gonili kiela sił. Nik im ta nic nie kozywoł robić, to mieli jeno cas na zabawe. Ej wadzili sie ta śnimi baca cy juchas kiej skokali pomiydzy łowcami. Ciynzko jik pote było z powrotym zagnaj bo były taki wystrasone. Dziwy wyrobiali : z procy do łowiec strzylali, wesceli , dziwowali , jaz w kojcu baca nie wytrzymoł i zaroz kiej gażdzina przysła po słodkom śmietane, wartko brała ik ku chałpie. Nale tam zabawom tez nie było kojca. Dalij skokali bo myśleli , ze babka nic jim nie zrobi, mamy słuchali w chałpie, nale u babki na wakacjach mieli świynty spokój. Jednego razu zdało sie im , ze do chałpy nie wrocom . Śli z babkom z hole. Una jak zwykle niesła ze sobom śmietane. Połozyła jom w do kumory , ka było doś chłodu i posła pilnowaj roboty. Na chłopcy , jako to chłopcy, zacynali swoje zabawy. Naroz ktoryś z nik pado: -Chłopoki pobowmy sie w chłowanego! Wszyjscy zacyni sukaj kryjówek, na moj tata myśli se tak: schłowom sie tam, ka babka zakozali wchodzij to mnie nie znojdom. Jak se umyśloł tak zrobił. Wloz do kumory i uwidzioł tyn gorcek, kcioł sie ij napij, nale wiedzioł , ze tego to babka nie popuści. Schowoł sie w kontecku i cicho siedzioł. Sukajom go, i sukajom znalyź nimogom. Jaze ktorysik łusłysoł jak sie ktośik zacon śmioć w kumorze. Pognali tam całom gromadom, wpadli wartko do izby i wyloli te babcynom śmiytane. Naroz śmiychy łucichły. Jedyn na drugigo łocy wystrasone wyblysco, nie wiedzieli co majom robij. Pobledli wszyjscy, kiej łusłyseli babke. Ta juz z kijym sła coby ik ino postrasyj , ze tam weśli, nale kiej łuwidziała łozlotom śmie tane tak wołała , a biła to jednego , to drugigo jaze uciekali. Krzyku przy tym było co ni miara. Naroz syćkim sie łodeck ciało holi, gnali piernikiem do chałpy coby sie nawet babce nie pokazywaj, na łocy , a na polu tez sie juz zećmiło! Łubecani ześli ku chałpom, i chocioz tata był mały to ani un, ani babka, nie zapomnieli tego bacowanio na Lipowskij ! TAKOM TO WARTOŚ MJOŁ DZBONECEK ŁOWCEJ ŚMJETANY ! ŚWJYNTEJ ŚMJETANY! / Jak pote jom nazywali/.

Anna Kupczak z Juszczyny